Terug

De verfilming van een roman: The Comfort of Strangers

door drs José Goris

Ian McEwan Harold Pinter Roman:
The Comfort of Strangers
Auteur: Ian McEwan
Gepubliceerd in 1980
Uitgeverij Jonathan Cape, London

Paul Schrader Angelo Badalamenti Film:
The Comfort of Strangers
Producer: Angelo Rizzoli
Regisseur: Paul Schrader
Muziek: Angelo Badalamenti
Scenario: Harold Pinter
An Erre Produzioni Sovereign Pictures Production
Rome, 1990 in association with Reteitalia s.p.a.

Christopher Walken Helen Mirren Rupert Everett Natasha Richardson Casting:
Robert Christopher Walken
Caroline Helen Mirren
Colin Rupert Everett
Mary Natasha Richardson

Het Verhaal

Hoofdpersonen zijn een gescheiden vrouw, Mary, en haar vriend Colin, beiden half in de dertig. Ze zijn afkomstig uit Zuid Engeland. Het verhaal speelt zich af in Venetië, waar het stel op vakantie is. Ze hopen tijdens hun verblijf duidelijkheid te krijgen over hun licht bekoelde relatie. Tijdens een avondwandeling ontmoeten ze Robert, een eveneens uit Engeland afkomstige Venetiaanse café- eigenaar. Al gauw blijkt dat deze man behept is met de nodige frustraties. Robert heeft zijn zeer dominante en wrede vader - die inmiddels overleden is - onwaarschijnlijk hoog op een voetstuk staan: de manier waarop hij over zijn vader praat doet denken aan heldenverering. Ofschoon Colin en Mary hem niet mogen, laten ze zich overhalen tot een bezoek bij Robert thuis, waarbij ze ook zijn vrouw Caroline ontmoeten. Caroline heeft lichamelijke klachten; ze heeft erge last van haar rug en zegt nauwelijks te kunnen lopen. Eerst doet ze nogal geheimzinnig over de oorzaak hiervan, later wordt duidelijk dat Robert haar tijdens hun seksuele intimiteiten mishandelt. Ze doet dit echter voorkomen als een normaal gevolg van haar liefde voor hem.

Roberts gedrag tegenover Colin geeft eveneens te denken. Wanneer Colin niet bereid is mee te gaan in Roberts extreme manier van denken over een aantal zaken - met name over zijn vader - wordt hij met één felle stomp in zijn maag tegen de grond geslagen. Dit blijft onopgemerkt door Mary, die op dat moment tot haar verbazing en verontrusting ziet dat het echtpaar foto's heeft van Colin; foto's die zonder hun medeweten gemaakt zijn tijdens hun verblijf in Venetië. Nadat ze allebei van de schrik bekomen zijn nemen Colin en Mary elkaar in vertrouwen over hun merkwaardige ervaringen ten huize van Robert en Caroline; beiden voelen zich verward en ongerust over het gebeurde. Toch laten ze zich nog een keer overhalen tot een bezoek; dit keer nadat Caroline hen vanaf haar veranda toezwaait en naar zich toe wenkt. Het blijkt dat het echtpaar geheel gepakt en gezakt gereed staat voor een - definitief - vertrek naar het buitenland; ze zijn blij nog even afscheid te kunnen nemen van Colin en Mary en nodigen hen uit binnen te komen.

Dit bezoekje wordt Colin fataal. Tijdens een terdege voorbereid scenario waarbij Colin even met Robert mee naar diens café moet, geeft Caroline Mary een verdovend middel te drinken en onthult haar vervolgens allerlei angstaanjagende fantasieën die zij en Robert hebben met betrekking tot Colin. Het blijkt dat ze Colin al hebben opgemerkt toen hij met Mary in Venetië aankwam en dat ze zich ziekelijk tot hem aangetrokken voelen. Ze laat Mary ook hun slaapkamer zien, die helemaal vol hangt met de foto's die zij stiekem van Colin hebben genomen. Tenslotte moet de versufte Mary toezien hoe haar vriend Colin, die inmiddels met Robert terug is gekomen en hoogst verontrust reageert als hij Mary half bewusteloos aantreft, door het echtpaar seksueel wordt benaderd en vervolgens vermoord. Mary wordt alleen gelaten met het lijk van Colin terwijl het echtpaar zich uit de voeten maakt. Als het verhaal eindigt zijn de moord en de daders ervan bekend bij de lokale politie, die Mary een verhoor afneemt. De agent is verbaasd over de zorgvuldige manier waarop het echtpaar de moord heeft voorbereid, terwijl ze tegelijkertijd niets hebben gedaan om hun geplande vertrek naar het buitenland te camoufleren. Als duidelijk wordt dat Mary, geestelijk nog steeds in shocktoestand, niet medeplichtig is, mag ze vertrekken. Ze neemt afscheid van de overleden Colin en pakt haar koffers.

Analyse

Opbouw van het handelingsverloop

De film

Begeleid door symfonische muziek dwaalt de camera door het interieur van een oud, statig huis, dat later het huis van Robert en Caroline blijkt te zijn. Daarbij horen we de stem van Robert, die een verhaal begint te vertellen over zijn vader: "My father....... was a very big man." Hij maakt zijn verhaal over traumatische ervaringen in zijn jeugd niet in een keer af, maar komt op verschillende momenten in het eerste deel van de film terug om weer een paar zinnen toe te voegen. Dit allemaal terwijl hij niet in beeld is; de kijker hoort alleen zijn stem terwijl de camera door het onbekende huis dwaalt. Evenmin is duidelijk van wie deze stem is; Robert heeft nog niet zijn intrede gedaan in het verhaal.

Het boek

Het wordt geopend met een motto van Cesare Pavese, die stelt: "Travelling is brutality. It forces you to trust strangers and to lose sight of all that familiar comfort of home and friends......" etc. De nieuwsgierigheid van de lezer is gewekt: hier wordt niet zomaar een vakantieverhaal verteld.

De film

We maken eerst kennis met Colin, een gesloten, nors ogende, vaak chagrijnige man en Mary, een mooie, blonde, moederlijke vrouw van ongeveer dezelfde leeftijd. Ze zijn in hun hotelkamer, van waar uit Mary probeert haar kinderen, die in Engeland bij haar moeder zijn, op te bellen. Colin staart verveeld uit het raam; er is duidelijk irritatie merkbaar tussen de twee. Ze zijn regelmatig kortaf tegen elkaar, en Colin doet nog al eens boertig tegen Mary. Ze slapen ieder apart in een eenpersoons bed. Vanuit het raam zien we afgemeerde boten liggen, die deinen op het woelige water.

Het boek

Hoofdstuk één opent met een sfeerschets van Venetië en de dagindeling van Colin en Mary tijdens hun vakantie hier: hoe ze regelmatig uit hun middagslaapje gewekt worden door het geluid van mensen die op de boten voor het hotel aan het werk zijn, hun dagelijkse zoektocht naar een restaurant waar ze kunnen eten, hun houding ten opzichte van elkaar. De twee zijn niet echt "on speaking terms", maar in het boek zijn ze aardiger voor elkaar dan in de film. Hun irritaties ten opzichte van elkaar zijn subtieler en genuanceerder en worden beschreven door de verteller: "Their intimacy, rather like too many suitcases, was a matter of perpetual concern. As individuals they did not easily take offence; but together they managed to offend each other in surprising, unexpected ways". De twee hebben ook een ietwat andere leefstijl dan in de film: ze roken joints, Mary doet aan yoga en ze belt tijdens de vakantie haar kinderen niet op. In het boek zijn ze niet bij haar moeder zoals in de film, maar bij haar ex; hij woont in een commune.

De film

De kijker ziet hoe Colin en Mary hun vakantiedagen in Venetië doorbrengen: ze bekijken bezienswaardigheden, zitten op een terrasje, doen een middagdutje, maken een boottocht, verdwalen steeds als ze op zoek gaan naar een restaurant. Wat de kijker wel ziet en Colin en Mary niet, is dat er steeds ergens op de achtergrond een manspersoon in een wit pak verdekt staat opgesteld, alsof die hen in de gaten houdt. Bovendien hoort de kijker met regelmaat het geluid van de sluiter van een fototoestel, waarbij Colin en Mary steeds even in een 'freeze frame' pose te zien zijn. Met tussenpozen wordt het verhaal onderbroken voor het tonen van beelden van het huis dat in de inleiding te zien was. De stem van de nog onbekende Robert voegt daarbij steeds een fragment toe aan zijn jeugdverhaal, waarin de rol van diens zeer autoritaire en wrede vader steeds duidelijker wordt. Aan een van de mysteries komt voor de kijker een eind als Colin en Mary tijdens een avondlijke zoektocht door de stad Robert ontmoeten: hij is de man in het witte pak. Deze biedt op hulpvaardige en charmante wijze aan ze naar het dichtstbijzijnde restaurant te vergezellen. De ontmoeting geeft het motorisch moment weer: het markeert het begin van de verwikkelingen die centraal komen te staan in de film. Het is de kijker wel duidelijk dat Robert niet zomaar een toevallige passant is.

Het boek

De ontmoeting met Robert vindt eveneens plaats als Colin en Mary een restaurant aan het zoeken zijn. De lezer is echter onbevangen, is niet geplaagd met een mysterieus persoon op de achtergrond of geheimzinnige geluiden van een camera zoals in de film. Robert - die overigens wel een camera over zijn schouder meedraagt - komt als geroepen om Colin en Mary de weg naar het restaurant te tonen. Robert maakt niet zo'n keurige en charmante eerste indruk als in de film; hij is nonchalant gekleed en gaat al meteen nogal ongemanierd met het tweetal om: hij sleurt ze zo ongeveer bij hun arm mee de straat uit ondanks hun protesten. Voor de lezer is dit het motorisch moment: duidelijk is dat het tweetal er niet gelukkiger op wordt door deze ontmoeting.

De film / Het boek

Het handelingsverloop heeft een Aristotelische opbouw. Hoofdplot is het conflict tussen Colin en Mary, die tijdens hun vakantie helderheid hopen te krijgen omtrent hun gevoelens voor elkaar. Het vakantieplezier laat te wensen over; ze verdwalen voortdurend in de smalle straten van Venetië, Mary mist de kinderen en zou het liefst eerder dan gepland naar huis gaan. In de film speelt ook het feit dat Mary kinderen heeft een rol; Colin zou niet van kinderen houden en dit zou mede een oorzaak van de verwijdering tussen de twee zijn.

Als subplot is er het echtpaar Robert en Caroline, waar iets merkwaardigs mee aan de hand is, en de relatie die ze met Colin en Mary krijgen. Met name de onzachte manier waarop Robert Colin behandelt, zijn starre opvattingen over de levens- en politieke zaken die ter sprake komen, de ziekelijke manier waarop wijlen zijn vader in ere wordt gehouden en de manier waarop hij Caroline mishandelt maken de kijker / lezer duidelijk dat er weinig goeds van deze man te verwachten is. Verder is er nog het gegeven dat Colin en Mary, hoewel ze allebei een antipathie tegen Robert hebben, toch bezwijken voor zijn charmante maniertjes en op zijn uitnodigingen ingaan. In het restaurant vertelt Robert zijn traumatische jeugdverhaal tot in detail tegen Colin en Mary, die verveeld luisteren en bovendien geen eten kunnen bestellen omdat de kok ziek is. In de film herkent de kijker de al eerder door de "stem" vertelde passages. In het boek komt Roberts verhaal nu pas voor het eerst voor; de lezer maakt voor het eerst kennis met de verknipte persoonlijkheid van Robert. Een heel hoofdstuk is hier gewijd aan diens jeugdverhaal. Nadat Robert zijn verhaal 'geloosd' heeft, is intussen het hele café al leeg. Ook hij stapt op en vertrekt. Colin en Mary - nog hongerig en misselijk van de wijn - weten de weg naar hun hotel niet te vinden en slapen op straat.

Tijdens een bezoek ten huize van Robert en Caroline loopt de spanning nog verder op: hier ziet Mary allerlei foto's van Colin, die zonder hun medeweten genomen zijn op plaatsen waar ze de afgelopen dagen zijn geweest. En Colin wordt door Robert tegen de grond geslagen als hij een cynische opmerking maakt over het belang dat Robert kennelijk hecht aan zijn vader.

De film / Het boek

De verontrustende ervaringen die beiden hebben gehad - ieder voor zich, beiden weten niet wat de ander is overkomen - tijdens hun bezoek aan Roberts huis laten Colin en Mary niet los en nemen al hun gedachten in beslag. Tegelijk voelen Colin en Mary zich meer dan daarvoor tot elkaar aangetrokken; er volgt een korte periode van grote en hartstochtelijke toenadering. Mary krijgt nachtmerries en vertelt Colin van de foto's; Colin vertelt van de enorme stomp in zijn maag die Robert hem gaf. Beiden zijn zeer in verwarring gebracht door hun eigen ervaring en die van de ander. Ze kunnen de gebeurtenissen niet meer uit hun gedachten zetten. Ook het lot van Caroline laat hen niet onberoerd: is ze Roberts gevangene, of blijft ze uit vrije wil bij hem? Ze liggen op het strand terwijl ze de kwestie bespreken en Mary gaat zwemmen om het allemaal even kwijt te zijn.

In het boek gaat Mary heel ver het water in en denkt Colin dat ze in moeilijkheden is geraakt. Hij snelt te hulp en na een lange worsteling met de golven heeft hij haar bereikt. Dan blijkt dat Mary alleen maar van de rust van de zee aan het genieten is; ze heeft Colins angst niet in de gaten. In de film is er geen reddingsscène, maar gaat Mary alleen even zwemmen. Als ze op de boulevard lopen blijkt Colin de knoop met betrekking tot hun beiden te hebben doorgehakt: hij verklaart Mary zijn liefde, wil bij haar en de kinderen komen wonen en een leven samen hebben. Mary, die tot dan toe degene was die samen wilde wonen, heeft de rust van de zee op zich in laten werken en zegt zich heel vredig te voelen in haar eentje; ze wil nu geen zware beslissing nemen. Zowel in de film als het boek is de afstand tussen de twee en de mate waarin Colin zich teleurgesteld voelt overduidelijk.

De film / Het boek

Het hoogtepunt van de crisis wordt bereikt als Colin en Mary tijdens een boottochtje, waarbij ze steeds het gevoel hebben dat Robert met zijn camera op de loer ligt, langs zijn huis varen. Caroline staat op het balkon en zwaait en roept hen toe. Als de boot is afgemeerd lopen ze zonder met elkaar te overleggen de steeg naar het huis in. Daar ontmoeten ze Robert, die vertelt dat hij en Caroline op het punt staan naar Canada, waar Caroline geboren is, te vertrekken en graag afscheid willen nemen. Terwijl Mary met Caroline naar binnen gaat, neemt Robert Colin mee naar zijn café. Colin vraagt Robert waarom hij zijn foto's heeft genomen, maar Robert negeert de vraag: Colin krijgt geen antwoord. Mary krijgt wel antwoord: Caroline vertelt haar over het - perverse - seksuele leven dat zij en Robert hebben, waarbij zij ernstig mishandeld is en nog steeds wordt. Robert was heel "opgewonden" toen hij Colin had ontdekt; allebei vinden ze hem "heel erg mooi". Door Colin voelen ze zich heel erg met elkaar verbonden, en toen hij ook nog bij hen in huis kwam, was het alsof God met hen was. Caroline neemt Mary mee de slaapkamer in, waar alle muren helemaal vol hangen met foto's van Colin. Ze vertelt Mary dat ze daar tijdens het vrijen naar kijken, dat hun fantasie werkelijkheid is geworden, alsof je een spiegel binnenstapt. De hevig geschokte Mary snapt nu dat ze met een stel gevaarlijke gekken te maken heeft, die het op haar vriend voorzien hebben, en ze wil Colin, die intussen met Robert is teruggekomen, waarschuwen. Helaas heeft Caroline een verdovend middel in haar thee gedaan waardoor Mary half verlamd is; ze kan ook niet meer praten: ze kan alleen wat onverstaanbare klanken uitbrengen, die Colin niet begrijpt.

De film / Het boek

Colin schrikt hevig van Mary's toestand, denkt dat ze ernstig ziek is en wil een dokter bellen. Caroline deelt onbewogen mee dat de telefoon is afgesloten, en Colin wordt steeds radelozer. Het echtpaar vertelt hem, dat Mary op de hoogte is van wat er gaat gebeuren, en vraagt haar quasi - serieus om haar instemming, maar ze kan immers niet praten. Colin ziet het leedvermaak in Roberts ogen en realiseert zich in een flits dat hij moet maken dat hij wegkomt. Maar het is te laat: Robert vloert hem en sleurt hem onder bedreiging met een mes tegen de muur. Vervolgens leven hij en Caroline hun perverse fantasieën op hem uit.

De film / Het boek

Het einde is negatief: voor Mary's versufte ogen snijdt Robert Colins keel door, waarop Colin in elkaar zakt en doodbloedt. In de film valt het echtpaar elkaar gelukzalig in de armen en verlaat de kamer; ze laten Mary bij haar stervende vriend achter. In het boek wordt verteld dat Colin Mary nog om hulp vraagt, die ze niet kan geven, hoe ze de nacht half bewusteloos doorbrengt, gekweld door angstdromen, en hoe 's ochtends de hele kamer vol zit met roestkleurige voetstappen, terwijl het echtpaar met hun bagage is verdwenen.

De film

Als Mary weer bijkomt is Colin zojuist naar het ziekenhuis gebracht. Robert en Caroline zijn ingerekend. Mary wordt uitgebreid verhoord door de politie, die haar rol in het geheel niet goed begrijpt. Als uiteindelijk duidelijk wordt dat ze geen medeplichtige is, mag ze vertrekken. Ze neemt afscheid van Colin, die opgebaard ligt in het ziekenhuis, en kamt met haar vingers de lok op zijn voorhoofd zoals hij die altijd had.

Het boek

Ook hier wordt Mary verhoord door de politie, en is het gebeurde, de daders en hun werkwijze bekend. Minder duidelijk is of de daders ook ingerekend zijn. De agent spreekt zijn verbazing uit over het contrast tussen de zorgvuldige voorbereiding van de moord en de onzorgvuldige aftocht van de daders: "Het is alsof voor deze mensen het gepakt en gestraft worden even belangrijk is als de moord zelf". De lezer moet er maar op vertrouwen dát ze ook gepakt zijn en gestraft worden. Het verhaal eindigt als de ambtenaar van politie Mary, nadat ze Colin officieel geïdentificeerd heeft - waarbij ze ook zijn haarlok goed kamt - terugbrengt naar het hotel en ze naar huis opbelt dat ze terug naar Engeland komt.

De film

Hier volgt als stemmingsuitleiding een slotscène waarin Robert verhoord wordt door een beambte van de politie. Deze begrijpt niet hoe het kan dat de moordenaar enerzijds zijn misdaad zo goed heeft voorbereid, maar anderzijds een mes met zijn vingerafdrukken gewoon achterlaat, een reis boekt onder zijn eigen naam en zijn eigen paspoort meeneemt, zodat hij onmiddellijk aangehouden kon worden. Als antwoord haalt Robert zijn schouders op en begint weer het verhaal uit de inleiding, over zijn vader te vertellen: "My father ...was a very big man." Hierna zet de slotmuziek in en begint de aftiteling.

De volgorde van de gebeurtenissen zijn gelijk in de film en de roman. Er zijn geen figuren weggelaten of toegevoegd. Ook de crisissituatie en ontknoping zijn, op de hierboven genoemde verschilpunten na, gelijk. Er zijn een paar kleine verschillen in het verhaal, die er voornamelijk voor zorgen dat Colin in de film minder aardig overkomt dan in het boek.

Het aanknopingspunt

In de roman is het aanknopingspunt ab ovo; het verhaal begint gewoon vooraan en verloopt geheel chronologisch. In de film ligt dit enigszins anders; er is een soort medias res aanknopingspunt omdat de eerste beelden die we te zien krijgen die van het huis van Robert zijn, terwijl we ook Roberts stem horen vertellen over zijn vader.
Robert als personage doet pas op een later moment in het verhaal zijn intrede; diens jeugdverhaal vertelt hij op weer een later moment en zijn huis komt pas op een nóg weer later moment in de film voor. Afgezien hiervan begint het verhaal net als in het boek vooraan en wordt chronologisch verteld.

Functies van protagonist, antagonist, tritagonist en bijfiguren

De film / Het boek

De protagonisten zijn Colin en Mary. Zij streven naar het krijgen van duidelijkheid in hun gevoelens ten opzichte van elkaar; dit is het doel dat zij willen bereiken - het object. Ze willen daarvoor even weg zijn uit hun alledaagse bestaan. Zij zullen hun doel niet bereiken; hun vakantieplezier wordt verpest en Colin wordt vermoord. De antagonist is Robert; hij heeft Colin uitgezocht als mikpunt om zijn frustraties op uit te leven. Hij wordt uiteindelijk degene die zijn doel bereikt; hij is de begunstigde. Tritagonist is Caroline; zij zorgt ervoor dat Colin en Mary medelijden met haar hebben zodat ze eerder bereid zijn om naar het huis terug te komen. Ze vraagt Colin dit ook nogal dringend. Door haar kan Robert zijn gang gaan. Bijfiguren zijn er niet in letterlijke zin; wel zijn er omstandigheden die de antagonist in de kaart spelen: het feit dat Colin en Mary in den vreemde zijn, dat Robert en Caroline net als zijzelf Engelstalig zijn, dat Colin en Mary het niet zo naar hun zin hebben in Venetië, maken dat ze eerder geneigd zijn in te gaan op Roberts toenadering.

Fictioneel voorstellingskader

De film / Het boek

Er is sprake van een psychologisch drama. We hebben te maken met een eeuwenoud psychologisch thema: verdrongen vaderhaat die uitgeleefd wordt op anderen. Robert is als kind door zijn machtige vader voortdurend diep vernederd en gekwetst, net als zijn zussen; hij heeft dit weten te overleven met de gedachte dat hìj, de enige zoon, zijn vaders uitverkorene was. ('......but he loved me.I was his favourite'.) Als volwassen man is hij geobsedeerd door zijn vader: heeft zijn huis ingericht als museum met gebruiksvoorwerpen van zijn vader en al zijn denken en handelen staat in dienst van de persoonlijkheid van zijn vader. Zijn vader heeft hem emotioneel mishandeld, en op zijn beurt maakt hij de mensen in zijn naaste omgeving kapot: hij mishandelt Caroline tot ze invalide is, misbruikt en vermoordt Colin en geniet van Mary's ontreddering.

Realisme

De film / Het boek

Het fictionele voorstellingskader en zijn verfilming zijn realistisch. Weliswaar zijn de gebeurtenissen in Roberts huis uitermate bizar, maar heel wel mogelijk. Roberts misvormde persoonlijkheid wordt voor de lezer / kijker gaandeweg steeds begrijpelijker naarmate er meer over Roberts ideeën bekend wordt: over seksualiteit, man/vrouw relaties, politiek en macht, zodat ook het uiterst wrede en gewelddadige einde in de realiteit te plaatsen is.

Filmische verteltechnieken

Het gebruik van taal zoals dat in het boek is: ironische verteltoon, verwijtend praten, of juist heel gevoelvol uitweiden over iets moois, wordt in de film vervangen door close-ups van de gezichtsuitdrukking van de figuren terwijl ze aan het praten zijn, misprijzend kijken, geërgerd zuchten of juist schaterend lachen. De beeldspraak en metaforen die in het boek gebruikt worden om de omgeving of gebouwen te beschrijven, zoals : "the street vanished into total darkness" ; "the crests of the arches, as if in ectasy, broke into marble foam and tossed themselves far into the blue sky in flashes and wreaths of sculptured spray, as if breakers on a shore had been frost-bound before they fell"; "the setting sun cast a rhomboid of orange bars against the bedroom walls" worden in de film vertaald door met de camera er langs te laten dwalen en close-up in beeld te brengen, begeleid door symfonische muziek. Ook zijn er close-ups van voorwerpen die tot doel hebben associaties op te roepen, bijvoorbeeld een ouderwetse grammofoon in Roberts huis die een sfeerbeschrijving van de schrijver verbeeldt in de film. Gebeurtenissen van vroeger waarover in het boek verteld wordt worden vertaald in dialogen tussen bijvoorbeeld Colin en Mary, die met elkaar over hun jeugd praten.

Karaktertyperingen

Uiterlijk

Innerlijk

Symboliek

Symbolische betekenissen van de verfilming zijn te vinden in:

Er wordt veel gebruik gemaakt van close-ups van de individuele hoofdrolspelers om hun gemoedstoestand weer te geven; ook als de reactie op de gezichten tekenend is in het verhaal. Longshots van Colin en Mary die hun weg zoeken door het centrum van de stad worden afgewisseld met close-ups van dialogen, waarbij de camera van de ene spreker naar de andere gaat en de reacties nauwkeurig laat zien.

Nieuwe scènes worden geopend met establishing shots. Als Robert zich bijvoorbeeld voorstelt aan Colin en Mary, zien we eerst de straat waar ze zijn, hoe ze lopen, wat ze tegen elkaar zeggen, waar Robert het beeld binnenkomt en vervolgens zien we Robert pas in close-up. Voordat we Caroline in haar huis ontmoeten, zien we eerst de kamer, hoe Mary daar onderzoekend kijkend naar binnen gaat, daar een vrouw ziet staan die zich naar haar omdraait en op haar toeloopt, en vervolgens zien we haar pas close-up.

Vertelperspectief

De roman wordt verteld door de alwetende verteller, die zelf geen deel uitmaakt van het verhaal. Het vertelperspectief ligt bij Colin en Mary, die op vakantie zijn om duidelijkheid over hun relatie te krijgen.

Vertelstandpunten van de camera

Er is een auctoriale cameravoering: de camera gaat herhaaldelijk naar de geheimzinnige man in het witte pak, die later belangrijk zal worden, en naar het huis van Robert. Soms ook personaal in de vorm van point-of-view shots: we kijken door de ogen van Colin en Mary en zien bijvoorbeeld hoe Robert in de mensenmassa zoekend loopt te kijken; hoe Caroline op het balkon staat te zwaaien; we kijken door Mary's ogen naar een vrouw die met haar kind op schoot zit te spelen. Vaak is de camera alleen maar registrerend: de objectieve camera. We zien dan Colin en Mary in de straten van Venetië, in Roberts huis, op een rondvaartboot, in het hotel, op de markt, en ook vaak louter beelden van de stad, de bezienswaardigheden, het uitzicht van het hotel, het interieur van Roberts huis. Het vertelperspectief is betrouwbaar; zowel de objectieve als subjectieve ervaringen spelen zich af in de realiteit.

Elliptische vertelling

Met korte shots, die achter elkaar gemonteerd zijn kan een heel verhaal verteld worden met weinig beelden, bijvoorbeeld Shot 1: Robert zit aan tafel met Colin en Mary, en vraagt of ze met hem mee gaan; ze staan op, Shot 2: ze lopen de steeg uit, Shot 3: ze zitten op een boot en varen langs Roberts huis, Shot 4: de camera dwaalt door een slaapkamer, dit blijkt in Roberts huis te zijn waar ze liggen te slapen. De deur wordt net dichtgedaan: Caroline heeft naar ze staan kijken. Er is een halve dag verstreken, al die tijd is er niet gesproken; we hebben alleen muziek gehoord.

Spanningsverwekkende procedés

De film

Spanning wordt in de film vanaf de eerste beelden opgeroepen door:

Het boek

Het boek is een stuk minder spannend. De lezer weet niet dat Colin door Robert gevolgd wordt en dat er stiekem foto's van hem genomen zijn: dat wordt pas laat in het verhaal bekend. De ontmoeting van Colin en Mary met Robert lijkt aanvankelijk ook gewoon een ontmoeting met een ongemanierde vervelende vent; de lezer is immers niet, zoals de kijker in de film, nieuwsgierig gemaakt door de geheimzinnige beelden van de man in het witte pak en de flarden van het weinig opwekkende jeugdverhaal. Pas nadat het tweetal bij Robert thuis op bezoek is geweest vraagt de lezer zich af wat deze in zijn schild voert, wat er met Caroline aan de hand is, waarom ze foto's van Colin hebben, en waarom Colin een stomp gekregen heeft. Het einde is minder duidelijk dan in de film: in de film zien we dat het echtpaar gearresteerd is en door de politie ondervraagd wordt, in het boek is dit niet zo expliciet. De politie weet dat het tweetal met hun eigen paspoorten vertrokken zijn en waar naartoe, maar worden ze ook gepakt?

Montagevormen

Er is vooral veel gebruik gemaakt van shots met close-ups om de gemoedstoestand van de figuren in beeld te brengen, afgewisseld met longshots om te laten zien in welk gezelschap ze zijn en waar ze zijn, hoe ze lopen of zitten of waar ze naar toe gaan; totaalopnames, om de sfeer in de stad te typeren of de kathedraal die Mary zo mooi vindt te laten zien.

De stem van Robert vertelt buitenbeelds telkens een paar zinnen van het jeugdverhaal als monologue interieur. Dit geeft achtergrondinformatie over zijn persoon en maakt begrijpelijk hoe hij zo psychopatisch is geworden. Ook is het een vooruitwijzing naar het gesprek in het café, waar hij het hele verhaal tegen Colin en Mary vertelt. Deze voice-over wordt gedaan door Robert, een persoon uit het verhaal, die in de ik-vorm vertelt.

Muziek

De buitenbeeldse muziek is vaak te horen terwijl de camera de hoofdpersonen volgt door de straten van Venetië, op boottochtjes of terwijl hij door Roberts huis dwaalt. De gefilmde beelden en de - veelal symfonische - muziek hebben dezelfde soort schoonheid; je zou kunnen zeggen dat de muziek dient als illustratie van de getoonde beelden. Er is ook een Leitmotiv. In het boek wordt de schoonheid van Venetië door de verteller beschreven in sfeervertellingen. Er is ook muziek met een onheilspellende bijklank, als Colin en Mary met Robert meegaan, als hij gefotografeerd wordt, en zenuwachtig getokkelde muziek als Mary angstig droomt over de foto's. Dan voert de muziek de spanning op. Er is ook wat neutralere muziek die vooral de dagelijkse dingen begeleidt en vooral dient als achtergrondmuziek om stiltes op te vullen.

Thematiek

De film / Het boek

De titel

Mensen die op vakantie in het buitenland zijn laten hun hele hebben en houwen achter, zijn temidden van onbekenden, in een vreemde cultuur die ze niet kennen, op plaatsen die ze niet kennen. Colin en Mary zijn bovendien nog aan het worstelen met de vraag of ze samen verder zullen gaan of niet. Dit maakt ze ontvankelijker voor toenadering door vreemden, in dit geval Robert en Caroline. Ze worden "gastvrij" door hen ontvangen in hun imposante huis; in de film worden ze ook een beetje ingepakt door Roberts charme, krijgen na een nacht op straat een comfortabele slaapkamer aangeboden en een etentje, en ze kunnen in hun eigen taal converseren. Kennelijk zijn deze factoren zo belangrijk dat ze allerlei onbeschoftheden voor lief nemen, wat ze in hun eigen thuisomgeving hoogstwaarschijnlijk nooit zouden doen. Het is dan ook deze troost van vreemden, "the comfort of strangers", die hen noodlottig wordt.

Psychologische motieven
Sententies

Levenswijsheid wordt kenbaar gemaakt in sommige dialoogfragmenten of opmerkingen, bijvoorbeeld Mary die zegt dat feministen groot gelijk hebben als ze zeggen dat verkrachters gecastreerd moeten worden, Colin die daarop reageert door te zeggen dat feministen zichzelf daardoor ongeloofwaardig maken - in het boek; in de film negeert hij de opmerking. Maatschappijkritiek met een fascistische inslag wordt gespuid door Robert, die vindt dat Italië veel te tolerant is voor de groep mensen die hij "perverts" noemt, en die naar zijn opvatting allemaal tegen de muur gezet moeten worden, maar dat Engeland op de goede weg is. Colin reageert daarop door met verontwaardiging te zeggen dat hij het daar niet mee eens is. Caroline vertelt - vlak voor het einde - Mary een verhaal waarin zij haar visie op man /vrouw relaties geeft: de man heeft een eeuwenoud verlangen om pijn te doen, de vrouw om pijn gedaan te worden, en hieruit komen seksuele fantasieën voort die alle relaties vervormen.

Tot Slot

De film is gemaakt naar de roman; is wat de inhoud van het verhaal betreft op alle belangrijke punten identiek aan het verhaal in de roman maar zoals gezegd veel spannender. Hoezeer ik ook van de schrijfstijl van Ian McEwan houd en hoe mooi zijn taalgebruik ook is, ik vind de film mooier en beter. Mooier vanwege al de schitterende opnamen - de film is geheel op locatie gefilmd - aangevuld met de prachtige muziek en beter vanwege de extra dimensie van spanning die in de film zo knap - met de gegevens uit het romanverhaal - door het hele verhaal is geweven.

Terug